" Đường tim" Đoá hoa thơ thời đương đại !

                                                                                          Lê Văn Thật

  Tôi đã từng đọc thơ của anh Nguyễn Văn Tài rải rác trên các báo và tập san…yêu mến cứ để trong lòng và ao ước được một ngày diện kiến. Chiều xuân, anh đi cùng Nhà thơ Nghiêm Khánh, anh Phan Tấn Đạt trong chuyến du hành về Bình Thạnh tìm lại hương xưa. Tôi được anh tặng tập thơ " Đường tim". Đọc tập thơ, tôi thật sự ngẩn người, thích thú và mê đắm.

     Như ta biết, văn chương Việt Nam sau 10 năm lệch pha (1975-1985) đã thực sự tìm đúng đường về. Mở đầu cho cuộc cách tân đó, chính là những nhà văn tên tuổi như Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Duy, Hoàng Phủ Ngọc Tường….Cái nhìn đa chiều đã được phát triển đúng như vốn có của nó. Nội tâm trong thơ được phát triển như chính tâm hồn nhà thơ, bản chất thơ. Văn chương Việt Nam phát triển như chính nó mơ ước.

      Và tôi say đắm, ngẩn ngơ… hết ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác, khi lần theo 56 bài thơ, chất chứa ân tình…Anh, nhà thơ Tây Ninh, bài thơ Tây Ninh hoà vào nguồn chảy lớn của thơ dân tộc, vẫn thắm sắc, đượm tình, vẫn đủ sức vươn mình giữa bao la dân tộc. Anh, một nhà thơ hiện đại. "Đường tim" một đoá hoa thơ thời đương đại.

     Có thể khác với cảm nhận của nhiều người, với tôi điều sáng chói đầu tiên mà tôi muốn nói: Nhịp thơ anh tung hoành ngang dọc như một dũng tướng trong mảng thơ lục lát, cả thể tự do. Lục bát, vốn dĩ với nhịp chẵn, êm êm….với anh, tôi khoái khẩu với thiên biến vạn hoá, không lường trước được nhịp thơ. Nó mê đắm lòng người, nó cứ bắt ta phải đọc lại thật chậm, ngắt ngừng đúng chỗ,  để có thể thưởng thức nét sáng tạo tuyệt đẹp ấy. Đây, ta thưởng thức bài: "Ngồi giữa chiều thu":

Hỏi rằng lá rụng về đâu ?

Trăm năm

Vàng vọt một câu trả lời

Hiện sinh

Tiền kiếp

Luân hồi

Hồn cây cỏ

Thoáng ngậm ngùi cỏ cây.

Lối nào ?

Ẩn sĩ qua đây

Bút sa

Một nén tàn phai giữa trời

Rơi…

Rơi…

Rơi…

Lá rơi rơi

và ta

Một cái xác ngồi trầm tư !

       Thật sảng khoái ! Biết rằng hễ lục bát thì 6/8, nhưng ở đây, toàn bộ cái hơi hướng nhịp lục bát xưa tan biến trong cái nhịp điệu cực kỳ biến hoá và linh hoạt. Ta kiểm lại nhịp: 6; 2/6; 2/2/2; 3/5; 2/4; 2/6; 1/1/1/3; 2/6. Điều đó, làm cho lục bát thêm sinh động trong cái hình thức quyết không đứng yên của mình. Trong bài: "Tây Ninh mùa thu và em" có đoạn mà nhịp thơ cũng hấp dẫn:

Giữa trời thu / lất phất mưa

Giọt mưa rơi / một vần thơ quê mình

Mùa thu / em / và Tây Ninh

Mang anh vào cuộc hành trình trăm năm

Hay trong "Cho cành trinh nữ xưa" ta cũng bắt gặp một nhịp thơ lạ lẫm:

Lòng ta / em vẫn là hoa

Hoa đơn sơ

Hoa ngọc ngà

Hoá thân.

Lạ lùng

Ta chốn khô khan

Bỗng vươn lên nở muôn ngàn thắm tươi.

    Trong cả thể thơ tự do, vốn rất ít trong tập thơ, cũng không ít biến hoá nhịp điệu. Bài "Rực rỡ dưới hiên đời" là một điển hình. Các khổ thơ cũng thay nhau theo tâm hồn tác giả: Phần 1, khổ 1 gồm 4 câu, khổ 2 chỉ 2 câu, khổ 3 quay lại 4 câu, khổ 4 có 2 câu. Rồi phần hai của bài có: 2 khổ, mỗi khổ 5 câu. Về số chữ mỗi câu cũng hết sức biến hoá. Có câu 7 chữ có câu chỉ 3 chữ. Bài " Bất ngờ người xưa" theo thể tự do, cuối bài tác giả hạ nhịp:

Người xưa bỗng bất ngờ trở lại

Từ mông lung chớp bể mưa nguồn

Cho ta có một chiều ái ngại

Lịm hồn

Đau

Ký ức xa buồn.

       Những cái đứt quảng đó, như chính trái tim nhân vật trữ tình bộc ra vậy.

     Trong cùng một bài thơ, thuờng người ta chỉ viết theo một thể thơ nào đó, còn anh, rất biền hoá, biến hoá như tâm hồn nhà nghệ sĩ muốn dâng hiến cái đẹp đầy sáng tạo cho cuộc đời. Trong bài "Tự tình" hai khổ đầu là thơ tự do loại 8 chữ đã biến hoá thành mỗi câu 4 chữ. Còn khổ cuối lại là 4 câu lục bát:

         Tình đời đeo nặng hai vai

         Bể dâu mỗi lúc ngồi say một mình

         Tĩnh tâm, quyết chọn cái tình

         Dại khôn, khôn dại, ta giành ta ngu

    Những uốn khúc, bay lượn đó, đã làm lục bát trong thơ anh thật sáng tạo, hấp dẫn. Anh đã tô thêm cho quốc thơ Việt Nam những sắc màu mới.

     Điều tiếp theo mà tôi muốn nói đến trong thơ anh là giọng thơ. Suốt tập, là một giọng tâm tình, ngọt ngào, đôi lúc thủ thỉ như người thân mình tâm sự vậy ! Nhiều lần, anh thêm vào những tiếng, từ đệm như: " Ừ, vâng, diệu kỳ thay, ôi, dạ thưa em, à ơi …." vào mọi vị trí trong câu thơ, làm tăng thêm sự giao cảm thân thiết giữa tác giả và người đọc mà đôi khi chẳng biết gì nhau. Như nhỏ nhẹ bên tai, như lời gọi tâm tình ! Điểm sáng bật lên, chính là ý thơ trong anh luôn làm ta bất ngờ. Chúng không đi một cách bình thản, êm đềm mà bất chợt, mà nổi sóng, mà lung linh làm giọng thơ thay đổi theo, nhất là ở cuối bài, người đọc càng mến yêu, trân trọng làm sao ! Ta hãy đọc:

Buồn ngay cả lúc em vui

Buồn ngay cả lúc bạn mời cụng ly

Nỗi buồn có lẽ từ khi …

Chậm chân – anh lỡ chuyến xe cuộc đời.

    Rõ, nỗi buồn của anh làm ta bất chợt ngẩn người. Buồn ngay cả khi thấy "em" vui ?; khi bạn mời " cụng ly". Phải chăng đó là hai điểm nút làm người ta cười nhất ? Vậy mà nhân vật trữ tình ở đây thì ….vẫn buồn. Còn nguyên nhân ư ? ta càng buồn hơn khi biết "lỡ chuyến xe cuộc đời". Kết thúc bất ngờ ấy càng làm ta vừa thích thú, vừa cảm thông cho nhân vật trữ tình trong bài thơ. Hay, đoạn thơ sau cũng làm ta bất chợt:

Rơi…

Rơi…

Rơi…

Lá rơi rơi

và ta

Một cái xác ngồi trầm tư !

   Một cái xác ngồi trầm tư ? hay cả nỗi đau đời cứ dội vào lòng suốt cả đêm thâu ? Như một bức tượng mà trong lòng dậy sóng. Hình tượng đó " độc" lắm ! Tôi không dằn được cảm xúc khi đọc kết luận của anh trong bài: "Viết trong chiều thu xám":

Em ơi !

Một buổi chiều thu xám

Ta thấy mình trôi ở cuối dòng.

   Kết thúc nghe mà rợn người. Mình thấy "mình" trôi ? Ở cuối dòng ? Nhân vật trữ tình sao mà buồn thế ? Nào phải đâu "mình" bị trôi theo dòng đời, cảm giác thật buồn nó cứ dội lên thôi !

     Thế là rõ, hình ảnh thơ của anh luôn bất ngờ, mới mẻ, hấp dẫn. Chính vì thế, mà tôi thường hay nhắm mắt lại để tận hưởng và hy vọng một phần nào đó hiểu nổi hình ảnh thơ anh. Hình ảnh sáng tạo, mới mẻ cứ khẳng định anh trong bao la của thơ ca, không trộn lẫn vào đâu được.

     Tôi khẳng định rằng, trong thơ anh không hề có một sự xuề xoà, thô kệt, dễ dãi. Tôi cũng không đồng ý mà cho rằng lời thơ anh mộc mạc. Mỗi từ, mỗi ngữ, mỗi dấu câu, mỗi ý tứ đều được nhà nghệ sĩ sắp xếp chu đáo, chắc lọc, cẩn trọng và tài hoa. Lời thơ anh luôn biến hoá, lôi cuốn và hiện đại. Cả tập thơ, không thừa một từ, cũng không thể thiếu đi một từ nào ! Trong thơ, đôi khi người ta chấp nhận thừa vài từ, để đáp ứng số chữ, anh thì không. Ta hãy đọc một đoạn:

Chiều cuối năm buồn theo lá bay

Nghe thời gian nặng xuống vai gầy

Một năm qua rồi

Một năm nữa

Lớp lớp phong sương phủ tím mặt mày

                              ( Chiều cuối năm)

    3 câu trên 7 chữ, câu thứ 3 ngắt ra thành 2 câu có tách hàng. Câu cuối 8 chữ. Bình thường, ta có thể nói dư một từ, nhưng bạn thử bỏ bất cứ từ nào xem, nó sẽ mất đi cả hồn thơ ngay tức khắc. "Lớp" hay " tím" chăng ? Không bỏ được !

    Đôi khi anh có sử dụng khổ độc, cứ tưởng là gập ghềnh, là trúc trắc, mà kỳ thực, đó mới là độc đáo của nghệ thuật. Ta biết hai câu thơ trong "Tây Tiến" của Quang Dũng:

Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây, súng ngửi trời

Gập gềnh quá còn gì ! Nhưng xét trong mối tương quan với nội dung gian khổ, vất vả thì thật tuyệt. Còn anh Nguyễn Văn Tài thì:

 Mình chung thân - chẳng ra trò trống

 Ru cháu ngoại thầm gieo ước mong

   Tự trách mình, đành gửi gấm trong lời ru, ta nghe vẫn còn gì đó trách mình thời trẻ đã qua. Câu thơ không êm, như trắc ẩn nỗi lòng.

     Nghệ thuật thì muôn màu. Có người bảo nghệ thuật nhất là khi tiếng lòng cất lên một cách tự nhiên như máu như tim mình vậy, tưởng như không nghệ thuật mà lại rất nghệ thuật. Tôi rất đồng tình. Thơ anh cũng như thế. Anh không phải là thợ thơ, anh không phải là người xếp chữ cho thành nghệ thuật thơ, mà là tiếng lòng cất lên thành thơ. Anh là một nhà thơ.

     Về nội dung, " Đường tim" đúng là đường tim anh hoà nhập vào đời. Đọc tập thơ, ta biết được việc chọn nghiệp thơ của anh:

Đời chẳng cho ta làm dũng tướng

Thôi đành lủi thủi chốn văn chương

May ra nhận chút tình nhân thế

Ảo ảo hư hư cũng đỡ buồn !

                           ( Viết trong chiều thu xám)

Cách nói " Ảo ảo hư hư cũng đỡ buồn" mà thực chất là đường tim anh, đủ ngóc ngách tình đời. Còn lý tưởng, ta có thể thấy ngay trong câu:

Nhịp cùng nhịp sống nhân dân

Căng lồng ngực để bao lần trào tuôn

Giữa dòng máu đỏ quê hương

Chảy trên ngòi bút khơi nguồn thơ yêu !

Là từng tâm huyết gửi theo

Niềm mơ ước đã bao chiều thiết tha

                                   ( Đường tim)

     Trái tim người nghệ sĩ cùng nhịp với nhịp sống nhân dân, căng lồng ngực lên mà vui cùng vui, khóc cùng khóc với đời, dâng cho đời tiếng hát để ngàn đời vút cao. Và anh đã căng lên, căng như một sợi dây đàn, để buông ra những thanh âm kỳ dịu, cao vút, tặng cho đời bản nhạc của thi ca. Có một nhà văn nói: "Tiếng hát của con người còn hay hơn con nguời nữa". Đúng vậy, tiếng hát anh hay lắm !

      Tình đời luôn đau đáu, khoắc khoải trong anh. Lòng anh nhân hậu cao đẹp quá, thấy và khơi gợi những điều trong trái tim mọi người. Solomon viết: "Bố thí cho người nghèo là cho Thượng đế vay " anh không dùng từ " bố thí" mà "tặng".  Đây !

Mấy tờ bạc rách tả tơi

Sao ngần ngại lúc tặng người hàn vi ?

                                    ( Biết đâu )

Biết đâu:

Mai sau, ừ ! cõi mai sau

Dòng bon chen đó, biết đâu được mình ?

Rồi cuối bài:

Mấy tờ bạc dẫu tả tơi

Biết đâu cứu một cuộc đời, chiều nay.

    Nên " Biết đâu" là tựa của bài thơ mà mới đọc, gợi ra điều gì bất ngờ, ngoài dự tính bình thường, cứ thu hút người ta. Thơ anh bất ngờ thế ! Mà thực tế, không ít xảy ra… Rồi trong bài " Người kép lão trong tôi" anh vẫn:

Thương mến trong tôi

Vẫn là người kép lão

Hơn sáu mươi rồi chưa lỗi nhịp song loan.

Tôi bất ngờ thích thú với kết thúc:

Để trong tôi một thời

Bóng hình người kép lão

Dào dạt câu thơ rơi vào bản thảo

Ước mơ ngòi bút mình cũng thế kiếm đuờng gươm.

Với ông lão ăn mày:

Ơi, người cùng khổ

Hãy hát nữa đi, dẫu khúc hát ăn xin

                              ( Theo tiếng hát người hành khất)

Với bạn, anh là bạn trọn nghĩa vẹn tình, vẫn cứ ngỡ mình chưa tròn với bạn:

Ta còn nợ bạn câu thơ

Loai hoai chưa viết kịp giờ chia tay

Bồi hồi một chút rượu cay

Cùng chia hai để cầm tay hẹn rằng…

                    ( Tiễn bạn về hưu)

Và như thế, đúng là người bạn tốt rồi.

     Rất nhiều bài anh viết về người thân. Ở đây, tôi không gặp một bài thơ tình tuổi trẻ nào, hoạ chăng, chỉ có nhớ lại…trong cái tuổi già…Đây cũng là sự nhớ lại:

Hoa điên điển - Hoa phù sa

Vì thương mẹ nở bao la nghĩa tình

Những ngày hạnh phúc mông mênh

Anh bơi xuồng chở em tìm bài ca

                   ( Một loài hoa quê vợ)

Trong một bài khác, ta gặp nhân vật trữ tình:

Buồn cười ta ngả nghiêng say

Chút tình đến giữa thời trai lụi tàn

                 ( Buồn cười tình muộn)

Thời trai lụi tàn rồi, mà khi yêu cũng không kém phần lãng mạn:

Buồn cười ! Ta hát miên man

Thương mây, nhớ gió lang thang phố phường

Giân hờn cái nắng chiều buông

Cho vàng vọt áo người thương bay gần !

   Hát miên man, thương mây, nhớ gió, đi lang thang, giận hờn cả cái nắng….là của tuổi trẻ rồi. Tâm hồn anh không già chút nào ! Trước, tôi cũng lang thang như thế, rồi chân mình đến nhà người ấy hồi nào….rồi quay về, rồi làm thơ, rồi…

  Trong "Mùa xuân với một mảnh tình" ta bắt gặp nhân vật trữ tình lại có một mối tình buồn, cho dù mình rất thuỷ chung. Cụm từ " rách tả tơi" nghe buồn làm sao !

Mảnh tình xưa rách tả tơi

Chợ đời đứng đợi, chờ người vá thuê

Buồn cười một gả nhà quê

Giữa bon chen hát cầu thề thuỷ chung !

  Với con, cháu, anh là người cha, người ông rất mực yêu thương. Với Nguyễn Ngọc An Phương thì, sự thành đạt của con là niềm vui của cha:

Có thế, cha mới thấy mình hữu ích

Thấy đời mình thanh thản

Bao lo toan, giờ có phút giây này

Mộng và thực

Rồi bồi hồi rất thực

Con tuyệt vời, cha cũng chắp cánh bay

                 ( Thơ viết ngày con vào đại học)

Với Nguyễn Ngọc An Khang thì…đời cha:

Và đoản khúc này ta đặt tên

Tha phương hề ! Cầu thực lênh đênh

Rồi thủ thỉ:

Gửi con chưa phải là răn dạy

Chỉ giữ đời ta để tự hào.

          ( Đoản khúc cho con trai)   

Với cháu ngoại thì hy vọng lớn:

Mình chung thân chẳng ra trò trống

Ru cháu ngoại thầm gieo ước mong

                               ( Chiều xuân ngồi ru cháu)

Bây giờ là khúc tự tình. Ta bắt gặp anh thực rồi ! Anh, từng trãi:

Đời đưa ta lên

Đời đưa ta xuống

Như chiếc xích đu cót két hiên nhà

                             (Tự tình)

Rồi tình cảm cũng:

                   Đời xui ta thương

                   Đời xui ta ghét

                                      (Tự tình)

Nhưng anh không bị đời cuốn đi mà rất:

Tĩnh tâm quyết chọn cái tình

Dại khôn, khôn dại, ta giành ta ngu

                                       (Tự tình)

Chủ động nhập đời, và sự khiêm tốn đó thật đáng trân trọng.

   Tình yêu quê hương, đất nước trong anh thật ngọt ngào thấm đẫm nghĩa tình. Ta hãy đọc bài " Thầm thì với Cửu Long" thật chậm để lắng đọng những yêu thương mà anh gửi gấm đa sắc đa màu: hiền dịu, bạc lòng, thấm lệ, sử thi, nhè nhẹ, ngọt ngào….

Cứ hiền dịu nhé ! Cửu Long

Ta đâu phải kẻ bạc lòng cố hương

Ngày về thấm lệ trên sông

Dòng đời xin nhuộm xuống dòng sử thi

Cứ nhè nhẹ mà trôi đi

Cứ chầm chậm với những gì ngày xưa…

    Là dân Tây Ninh, anh rất yêu núi Điện. Tình yêu núi của anh gắn liền với những trang sử hào hùng của ông cha hai lần quyết tử:

Núi uy nghi bên lễ đài rực đỏ

Ngào ngạt hương bay, nghi ngút khói nhang trầm

Ghi tạc bao đời trai áo vải vang danh

Rừng lá mãi xạc xào trang niên sử.

    Sẽ thiếu vô cùng, nếu ta không nói đến mảng thơ tươi vui của anh. Ít bài thôi, nhưng nó làm cho" Đường tim" rộn lên những giây phút cười, vui. Tôi thích nhất là bài: "Những đoản khúc trên chùa'. Mời bạn nghe:

Khi không em hỏi ông trời

Thì tôi chỉ cột thu lôi trên chùa

Chùa còn sợ những cơn mưa

Thì em hiểu ít nhiều chưa về trời.

Cũng trong bài, ta nghe:

Khi không em hỏi ông già

Mang hia đội mão đi ra, đi vào

Con người khi chết về đâu ?

Tôi chưa chết, biết làm sao trả lời.

Thật lý thú, hấp dẫn ! Và đây, trong bài "Lá tàu bay":

Biết bay nhưng gọi là tàu

Bay lên núi hoá thành rau phong trần

Dịu dàng em hái về ăn

Lá tàu bay, ngọt bát canh quê mình.

   Tác giả đã khai thác ý nghĩa của tên rau "lá tàu bay" mà sáng tạo ra một ý mới thật hay. Rau cũng cũng phong trần. Thơ là thế, nói những điều bình thuờng bằng một cách khác thường.  

  Tiếc rằng, nhà thơ thân yêu của chúng ta đến… hơn ngũ tuần rồi mới có một tập thơ. Thôi thì, cứ gọi nhà thơ lão thành. Phải chăng, chính vì vậy, tìm suốt " Đường tim" ta không hề thấy có bài nào nói về " Đường tim" thời tuổi trẻ cả…Chẳng thấy hò hẹn, nhí nhảnh, hờn ghen, vu vơ…Hay cái cảm giác lâng lâng, đắm đuối, mê mẫn…

Toàn là tuổi già ngồi nhớ lại tình yêu…tuổi trẻ. Mà tuổi già nhớ…cho lắm cũng ….

…Trăm năm, ừ ! nhớ ân cần

Cái hôn lần cuối, chiếc khăn tình đầu

Cái cầm tay phút xa nhau

Cố nhân từ ấy bạc đầu nơi xa…

                     ( Thơ vào tuổi năm mươi)

là ký ức thôi ! Bây giờ thì "bạc đầu" rồi…

     Quý biết chừng nào trên mảnh đất Tây Ninh của chúng ta có được một nhà thơ như thế. " Đường tim" mới phát hành, hồn phách đã bay xa. Bởi đường vào tim luôn ấm tình xứ xở, ngọt ngào tình nghĩa, hé lộ phong cách thơ hiện đại biến hoá sáng tạo không ngừng cả nghệ thuật ngôn từ và hình tượng mê đắm lòng người. Mảng lục bát trong" Đường tim" là chói ngời. " Đường tim" đã bắt đầu đi vào đường tim mọi người. Với sức sống " căng lồng ngực" của nó, hy vọng đến với trái tim đọc giả bằng cả sự hấp dẫn, yêu mến, trân trọng và đón chờ "Đường tim" thứ 2,3….sẽ tiếp tục kết nối trái tim mọi người. Tôi xin mượn hai câu lục bát của Phú Nhuận để nói về anh:

Hoa thơ đã hoá hoa đời !

Chúc anh thêm một nụ cười thế nhân !

                                                                         LVT